TDK websitesinde virgülün kullanım yerlerini anlatırken 3. maddede şöyle diyor: Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için konur.
Ülkemizde MEB ve ÖSYM’nin yaptığı milyonlarca insanı ilgilendiren sınavlarda noktalama işaretleriyle ilgili bir soru mutlaka yer alıyor. Bu durum, normal hayatta kullandığımız noktalama işaretlerine farklı bir anlam yüklüyor. Normal hayatta herhangi bir noktalama işaretini belirsizlikten dolayı kullanmasak herhangi bir anlam ifade etmeyebilir ancak birçok insanın kaderini etkileyen sınavlarda sorulan kurallarla ilgili bir belirsizlik kabul edilemez.
Buradaki belirsizlik “uzun cümlelerde” ve “yüklemden uzak düşmüş” ifadeleridir. Bu uzunluktaki ölçüt nedir? Kaç kelimeden oluşunca bir cümleye uzun diyeceğiz ve öznenin yüklemden uzak düştüğüne karar verip özneden sonra virgül koyacağız? Kelime hesabı mı yapacağız yoksa yanımızda taşıdığımız cetvelle cümleyi mi ölçeceğiz?
Yaptığım alıntıda görüldüğü gibi TDK, içinde fiilimsilerin olduğu, 24 kelimeden oluşan uzun bir cümleyi(?) örnek olarak vermiş ancak pratikte dört beş kelimeden oluşan yani görece kısa kabul edilecek cümlelerde de özneden sonra virgül kullanılıyor.
Bunu bizzat TDK sitesinde geçen cümlelerle örneklendirelim: İşaretli (mavi renkli) cümlelere dikkat edelim. Örneklerde özne ile yüklem arasında üç kelime bulunmakta.
Yüklemin (tamlamadan oluşan uzun yüklemler) ekfiil almış isimden oluştuğu cümlelerde de yüklem özneden hemen sonra geldiği halde virgül koyma eğilimi de görülmekte.
“Özgürlük, insanların vazgeçemeyeceği en temel haktır.” gibi bir cümlede ekfiilin geniş zaman çekimi olan “haktır” yüklem gibi algılanmakta ve “özgürlük” ifadesinden yani özneden sonra virgül konmaktadır. Bu cümlede yüklem “insanların vazgeçemeyeceği en temel haktır” şeklinde bir tamlamadır. Bu durumda özne yüklemden uzak düşmemiştir, yüklemin hemen yanındadır.
Sonuç: Kuralı açıklayan cümledeki uzun cümle ve uzak düşme ifadeleri görecelidir. Pratikte bu ifadeler dikkate alınmadan da özneden sonra virgül kullanılmaktadır.
