A. ÖZNESİNE GÖRE ÇATI
1. Etken Filler: Öznesi belli olan fiiller etken çatılıdır. Yüklemin kim ya da ne tarafından gerçekleştirildiği bellidir.
Öğretmen konuyu anlattı. ⇒ Kim ? Öğretmen
İzmir’den dün döndük. ⇒ Kim? Biz
Rüzgar ağaçları devirdi. ⇒ Ne ? Rüzgar
Hava birden soğudu. ⇒ Ne? Hava
2. Edilgen Çatılı Fiiller:
Öznesi belli olmayan fiiller edilgen çatılıdır. Yüklemin kim tarafından gerçekleştirildiği belli değildir. Sözde özne vardır.
*Fiilin yapısında ”-l, -n ” edilgenlik ekleri vardır.
Konu anlatıldı. ⇒ Anlatan kim? Belli değil. Anlatılan ne? Konu ⇒ Sözde özne
Kaçan hırsızlar yakalandı. ⇒ Yakalayan kim? Belli değil. Yakalanan kim ? Kaçan hırsızlar ⇒ Sözde özne
B. NESNESİNE GÖRE ÇATI
1.Geçişli Fiil: Gerçekleştirilmesi için nesne gereken fiillere geçişli fiil denir. Bu fiiller ismin -i halini (belirtme ) ister.
Fiilin -i halini alıp almadığını anlamak için önüne birini / bir şeyi sözcüğünü getiririz.
okumak ⇒ bir şeyi okumak ⇒ mesela kitap ⇒ geçişli
kapatmak ⇒ bir şeyi kapatmak ⇒ mesela pencereyi ⇒ geçişli
2.Geçişsiz Fiil:
Gerçekleştirilmesi için bir nesne gerektirmeyen fiillerdir. Bu fiiller ismin -e , -de, -den hallerini ister; -i halini istemez.
* *Geçişsiz fiillere birini / bir şeyi sözcüğünü getirdiğimizde anlamlı olmaz.
uyumak ⇒ bir şeyi uyumak ??? olmuyor ⇒ geçişsiz
gülmek ⇒ bir şeyi gülmek ??? olmuyor ⇒ geçişsiz
*Geçişsiz fiillere “-t, -r, -tır” ekleri getirilerek bu fiiller geçişli hale getirilebilir.
uyumak ⇒ uyu-t-mak ⇒ birini/bir şeyi uyutmak ⇒ mesela bebeği ⇒ geçişli hale geldi.
gülmek ⇒ gül-dür-mek ⇒ birini güldürmek ⇒ mesela arkadaşını ⇒ geçişli hale geldi.